Over
Over de geschiedenis van de (Indo-)Europeanen en Papoea’s in voormalig Nederlands Nieuw-Guinea is relatief weinig bekend. Dit in tegenstelling tot de situatie met betrekking tot de periode na het uitroepen van de Republik Indonesia (17 augustus 1945) door Soekarno, dat tot de Indonesische onafhankelijkheid leidde. Tabee Nieuw-Guinea brengt daar verandering in door de persoonlijke ervaringen vast te leggen en te presenteren voor het brede publiek.
Doel
Het doel van het project Tabee Nieuw-Guinea is het presenteren en documenteren van getuigenissen van Nieuw-Guineagangers en Papoea’s over de bewogen periode rond het einde van het Nederlandse bestuur in oktober 1962. De focus ligt op de periode rondom de souvereiniteitsoverdracht van Nieuw-Guinea aan de Verenigde Naties (UNTEA) op 1 oktober 1962.
Interviews
Stichting Be-wonder is eind 2019 gestart met de voorbereidingen van het project Tabee Nieuw-Guinea en het interviewen van 33 mensen die deze periode hebben meegemaakt. Betsy Torenbos en Paul Pattynama hebben de 33 geïnterviewden thuis bezocht. Betsy Torenbos nam, als oral history expert, de diepte interviews af en Paul Pattynama heeft aanvullende vragen gesteld. De mensen die verspreid over het hele land wonen zijn thuis geïnterviewd. De gesprekken, die op beeld en geluid zijn vastgelegd, duurden gemiddeld drie uur.
Het project Tabee Nieuw-Guinea
Tabee Nieuw-Guinea behelst de volgende onderdelen op basis van deze 33 persoonlijke verhalen: gefilmde ontmoeting, docu(mentaire)theater, symposia, video-installatie en boek.
Oral history
In dit project wordt gebruik gemaakt van oral history die een persoonlijk en subjectieve kijk geeft op de geschiedenis. Geschiedenisboekjes beschrijven vaak het generieke of een onvolledig verhaal. Oral history is een methode die de ervaringen en levenswijzen (immaterieel erfgoed) uit vroegere tijden door middel van persoonlijke interviews probeert vast te leggen en te behouden voor toekomstige generaties. Het is de mondelinge vorm van het ‘overleveren’ van verhalen die wordt vastgelegd. Het ontsluiten ervan is immers belangrijk voor jongere generaties. Gelukkig zien ook erfgoedinstellingen zoals musea, archieven en bibliotheken het belang van immaterieel erfgoed steeds vaker in.
Emotionele onderstroom
Wat het project bijzonder maakt, is dat de persoonlijke stemmen vanuit verschillende perspectieven worden getoond. Het laat zien hoe dit onderwerp leeft onder de mensen die deze periode hebben ervaren en geeft inkijk in de ‘emotionele onderstroom’ met betrekking tot dit onderwerp.
De beoogde groep geïnterviewden wordt steeds ouder en daarom is het urgent juist nu de getuigenissen over deze belangrijke, maar onderbelichte, periode in de Nederlandse geschiedenis te documenteren en presenteren. Helaas zijn de geïnterviewden Nico van Balgooy, Heidi Heintz, Jacques de Jonge, Eddy Korwa, Annis Lekransy, Marinus Maresch, Piet van Mensvoort, Frans Peereland, Jan Herman van Roijen, Daan Sahetapij, Lizzy Schrijn, Burmanus Wenno en Carolina Wenno ons reeds ontvallen.
Aanleiding
Eind 2019 interviewde Betsy Torenbos Rob Pattynama (Tjimahi, 1930) in Groningen. In de Vogelkop van Nieuw-Guinea was hij landbouwkundig ingenieur bij het Ministerie van Landbouw en Visserij in Nieuw-Guinea. Hierdoor raakte Torenbos geïnteresseerd in de verhalen van de mensen in Nieuw-Guinea en het feit dat zij het land in 1962 onvrijwillig moesten verlaten. Samen met Paul Pattynama (zoon van) startte zij het project Tabee Nieuw-Guinea om dit in het algemeen onbekend deel van de Nederlandse geschiedenis te ontsluiten.
De heer Pattynama sr. filmde tijdens zijn verblijf op dubbel 8mm film. We zien op deze films onder andere zijn tournees, het schip Hr.Ms. Karel Doorman in de haven van Sorong, het hijsen van de vlag van de Papoea’s op 1 december 1961 gevolgd door traditionele dansen en er zijn bijzondere privé opnamen. Het hierboven genoemde interview was de daadwerkelijke aanleiding, direct gevolgd door het indringende besef dat de situatie een enorme impact op de betrokkenen moet hebben gehad. Dan doemt de vraag op: ‘wat deed dat met hen toen en wat zijn de gevoelens nu’. De geïnterviewden hebben allen een connectie met Nieuw-Guinea vanuit verschillende invalshoeken. Wat heeft deze periode voor hen betekent? Zij waren in 1962 18 jaar of ouder. Dat betekent dat zij nu 77 jaar en ouder zijn. Tabee Nieuw-Guinea gaat over de persoonlijke verhalen uit een belangrijke en bewogen periode uit de naoorlogse geschiedenis waarover nog veel te onderzoeken is. Het is van groot belang deze op beeld en geluid vast te leggen, omdat ze anders verloren gaan voor jongere generaties. De persoonlijke films van enkele geïnterviewden zijn gedigitaliseerd. Fragmenten hiervan zijn in de multimediale installatie te bekijken en worden uiteindelijk ook op deze website ontsloten.
Het team
Betsy Torenbos (Annen, 1969) - projectleider
Als uitvoerend danseres ontwikkelde Betsy zich na haar Master opleiding in Amsterdam tot theatermaker en beeldend kunstenaar. In 2005 maakte ze op De Tijd van Louis Andriessen een performance nadat ze drie jaar achter elkaar deels in Japan woonde. Betsy werkt vaak vanuit persoonlijke verhalen van mensen om zo community art te ontwikkelen. Zij werkte in Japan, Italië, Oostenrijk, Polen, op Cyprus, in Turkije en in Amerika. Op haar geboortegrond in Drenthe maakte Betsy sinds 2002 producties zoals Anno Drenthe, Memento, Memento Edu, Onder Eén Dak, ROODPALEIS op Zolder, Adres Onbekend. In de provincie Groningen maakte zij Anno Turkije en Vergeet Mie Nait (Ter Apel). De multidisciplinaire productie Hidden Trees, die met Europese subsidie (SICA) werd geproduceerd, vond plaats in Amsterdam in 2008. De theatervoorstelling en film Mijn Liefde is een Koorts produceerde Betsy in voorjaar 2021 in een Middeleeuwse kerk met een fluisterkoor. Ze was verantwoordelijk voor het concept, de regie, choreografie en multimedia. Momenteel werkt Betsy ook aan Paradijs Aa en Hunze in de omgeving van haar geboorteplek. Betsy is initiatiefnemer en producent van het project Tabee Nieuw-Guinea. Daarnaast is zij regisseur van het docu-theater en de multimediale installatie. Zie ook www.be-wonder.com
Paul Pattynama (Manokwari, 1958) - productieleider
Paul heeft meer dan 30 jaar management- en projectervaring in zowel tactische als strategische functies. Paul heeft een masters degree in Crisis and Disaster Management. Met zijn Stichting Innovatie voor Veiligheid (SIVV) heeft hij recent twee boeken uitgebracht vanuit het van-voor-door-principe. SIVV heeft als innovatieplatform voor veiligheidsvraagstukken een aantal creatieve werkmethoden ontwikkeld om de impact en het rendement van innovaties te optimaliseren. Voorbeelden zijn de Innovation Challenge en de Pastapraat, een soort van symposia, die onder andere bij diverse projecten voor het Brabants Kenniscentrum Kunst en Cultuur (bkkc, tegenwoordig KunstLoc) zijn ingezet. De Innovation Challenge is ook gebruikt tijdens de jaarlijkse Dutch Design Week in Eindhoven. Voor Stichting Be-wonder heeft Paul productionele ondersteuning verricht voor de producties ROODPALEIS op Zolder en Adres Onbekend. Hij maakte en onderhield voor de Stichting Be-wonder de website van de productie Mijn liefde is een koorts (2021) en Paradijs Aa en Hunze (2022). Voor Tabee Nieuw-Guinea is Paul, naast initiatiefnemer en productieleider, ook verantwoordelijk voor de website en de symposia. Zie ook: Paul Pattynama
Maurizio (TeZ) Martinucci (Salerno, 1967) - software en uitvoering multimediale installatie
TeZ is een Italiaans multidisciplinaire kunstenaar, producent en onafhankelijk onderzoeker, woonachtig in Amsterdam sinds januari 2002. In 1990 studeerde hij bij het ‘Istituto Italiano d’Informatica Musicale’ in Rome waar veel bekende Italiaanse specialisten les gaven in elektronische en computer muziek. Hij nam deel aan workshops bij het ‘Centro di Sonologia Computazionale’ van de Universiteit van Padua en bij het ‘Tempo Reale’ instituut in Florence onder leiding van Luciano Berio. Sinds eind jaren tachtig componeert TeZ elektronische en experimentele muziek en heeft hij diverse platen uitgebracht als lid van diverse formaties (M.S.B., DoseZero, Nukleus, Clock DVA). In 1995 richtte TeZ het multimediale onderzoekslaboratorium ‘SUb’ op in Rome, dat draaide om audio-visuele experimenten met digitale media voor interactieve toepassingen en kunstwerken. Hij werkte meerdere malen samen met Betsy Torenbos. Voor de software werkt TeZ nauw samen met Luis Rodil-Fernandez. Zie ook: TeZ
Oscar Jan Hoogland (1983) - improviserend pianist
Oscar Jan Hoogland is de klank van Amsterdam zelve. Hij speelt zowel in het Muziekgebouw, als in het Bimhuis dat eraan hangt, als in de parkeergarage eronder. Hij is instant componist, pianist en vond zijn eigen instrument uit door een clavichord, een klavierinstrument uit de 17e eeuw, onder stroom te zetten. Als laatste leerling van wijlen pianist, componist en improvisator Misha Mengelberg raast hij als een tornado door de Amsterdamse jazz en improvisatie scene, speelt met grootheden als Han Bennink, organiseert in alle hoeken en gaten van de stad concerten, ad-hoc theater en performance events.
Raki Ap (1984, PNG) - woordvoerder van de Free West Papua Campaign
Raki Ap is oud-militair, ambtenaar bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken en internationaal woordvoerder van de Free West Papua Campaign. Tijdens gastcolleges en presentaties neemt hij zijn publiek mee op reis naar z’n thuisland, West Papoea, tevens ‘s werelds grootste tropische eiland. Raki laat mensen beleven hoe het voelt om één dag Papoea te zijn en wat klimaatverandering vanuit het oogpunt van veel inheemse volkeren betekent. Door het inheems perspectief centraal te stellen maakt hij veel los binnen de klimaatbeweging en gevestigde instituten.
Robinson Jouwe (Delft, 1974) - pianist, zanger
Robinson Jouwe is pianist, zanger en componist. Hij studeerde aan het Conservatorium in Utrecht. Zijn zelfgeschreven jazzy popsongs gaan over eerste liefdes, roots in het mooie en verre West Papua en hoe Disco onlosmakelijk is verbonden aan de LHBTI+ gemeenschap. Robinson put inspiratie uit artiesten zoals Joni Mitchell, Nina Simone en Oscar Peterson. Zijn huidige show ‘Bird of Paradise’ gaat over het jezelf durven te laten zien en omarmen, in al je prachtige kleuren.
Eef Mamoribo (Warsa, 1940) - zanger
Eef is opgegroeid in Biak in een huis op palen aan zee. Zij was tussen 1978-2007 zangeres bij de dans- en zanggroep Sampari. Eef trouwde met de Nederlandse bestuursambtenaar Han Carels. Vanwege zijn huwelijk met een Papoea kwam hij zonder baan, iets wat Eef toen verdrietig maakte. In juli 1962 ging Eef met 3 kinderen met verlof naar Nederland. Toen in augustus 1962 bekend werd dat Nieuw-Guinea aan Indonesië zou worden overgedragen, konden Eef en haar gezin daardoor de terugreis niet zelf betalen. Pas in 1974 kon zij voor het eerst weer terug naar Nieuw-Guinea, omdat Papoea’s tot 1970 niet terug mochten komen. Haar vader heeft zij nooit meer gezien.
Tamara Boor (Assen, 1974) - marketing en communicatie
Tamara is een ervaren eventmanager van zowel grote publieksevenementen als culturele en zakelijke evenementen. Tevens is Tamara gespecialiseerd in de (marketing)communicatie van evenementen; in het ontwikkelen van communicatie- en marketingstrategieën, het opstellen van content, het ontwikkelen van communicatieproducten en in online communicatie. De afgelopen jaren verzorgde zij de communicatie voor onder andere het TT Festival, Popronde Assen, Axis festival en de Nazomer Kermis Assen. In 2020/2021 was Tamara verantwoordelijk voor de communicatie van het door Betsy Torenbos geregisseerde community-art project Mijn Liefde is een Koorts. Naast Tabee Nieuw-Guinea ondersteunt zij Betsy ook in het project Paradijs Aa en Hunze. Zie ook: Tamara Boor.
